ประเพณีปีใหม่เมือง

ประเพณีปีใหม่เมือง เป็นประเพณีที่ปรากฏในเดือนเมษายนหรือเดือน ๗ เหนือ
ซึ่งถือเป็นการเคลื่อนย้ายของพระอาทิตย์เข้าสู่ราศีเมษอันเป็นการเปลี่ยนศักราชใหม่

ความหมายและความสำคัญของประเพณีปีใหม่เมือง

ปีใหม่เมืองเป็นการเปลี่ยนศักราชใหม่ แปลว่า การก้าวล่วงเข้าไป หรือการเคลื่อนย้าย
เข้าไป เป็นกิริยาของพระอาทิตย์ที่เคลื่อนย้ายเข้าสู่ราศีเมษ จึงเอาเดือนเมษายนเป็นเดือนแรกของปี
แนวคิดหลักเกี่ยวกับประเพณีปีใหม่เมืองอยู่บนพื้นฐานของความเชื่อเรื่องการเปลี่ยนศักราชใหม่
เป็นโอกาสให้สมาชิกในครอบครัวได้มาอยู่ร่วมกันเพื่อทำบุญตักบาตร สรงน้ำพระ ดำหัว เล่นน้ำ
และขอพรจากผู้ใหญ่ เป็นการแสดงความปรารถนาที่ดีต่อกันด้วยการอวยพรให้อยู่เย็นเป็นสุข

ทานกองเจดีย์ทราย
เมื่อถึงวันเนาว์ชาวบ้านจะพากันขนทรายเข้าไปกองไว้ที่กลางข่วงวัด บางแห่งใช้ไม้ไผ่สาน
เป็นกรอบใส่ทรายต่อขึ้นเป็นชั้น ๆ ส่วนปลายปักด้วยธงสีต่าง ๆ สมมติว่าเป็นเจดีย์ เรียกว่า เจดีย์ทราย
ถึงวันพญาวัน ชาวบ้านจะมารวมกันทำบุญในวันปีใหม่และร่วมกันถวายเจดีย์ทรายจากวันนั้นไปเกิน
๓ วัน ๗ วันขึ้นไป จะรื้อทรายออกเกลี่ยถมลานวัดให้สะอาด เหตุที่ต้องขนทรายเข้าใส่ลานวัด
เป็นเพราะชาวบ้านต่างคิดเห็นว่าในปีหนึ่งๆ พวกเขาเดินเข้าวัดออกวัด ทำให้เม็ดทรายติดเท้าออกมา
ดังนั้น ภายใน ๑ ปีก็จะขนทรายเข้าไปทดแทน

สรงน้ำพระพุทธรูป

นิยมสรงน้ำพระพุทธรูปในช่วงปีใหม่เมือง โดยมากจะสรงในวันพญาวัน ในวันนั้นทางวัด
ทุกวัดจะนำเอาพระพุทธรูป ทั้งที่เป็นทองสัมฤทธิ์และเป็นไม้ทั้งองค์เล็กองค์ใหญ่ที่มีในวัดออกมา
ตั้งกลางวิหาร เพื่อให้ศรัทธาชาวบ้านตักเอาน้ำขมิ้นส้มป่อย น้ำอบ แล้วชูขึ้นเหนือศีรษะ แสดงออกถึง
ความเคารพสูงสุด แล้วจึงเทน้ำสรงองค์พระพุทธรูป

ดำหัว
คือการสระผม แต่เดิมการสระผมใช้ใบไม้ผลไม้
ที่เปรี้ยวและเกิดฟอง เช่น ส้มป่อย ใบหมี่ ลูกซัก และ
ผลมะกรูดปิ้งไฟแล้วนำมาต้มเป็นยาสระผม ต่อมาการดำหัว
เป็นการแสดงออกถึงการคารวะ การขออภัยที่ลูกหลาน
มีต่อผู้อาวุโส พ่อแม่ ปู่ย่า ตายาย ครูบาอาจารย์นิยมดำหัว
แสดงถึงการคารวะในช่วงปีใหม่เมือง โดยมีดอกไม้
ธูปเทียน น้ำส้มป่อย หมากพลูบุหรี่ ผลไม้ข้าวสาร เสื้อผ้า
ไปมอบให้กับผู้มีพระคุณ ผู้อาวุโส เมื่อท่านรับแล้วเอามือแตะน้ำส้มป่อยขึ้นลูบผมแสดงว่า
ท่านให้อภัย ไม่ถือโทษที่ลูกหลานล่วงเกินด้วยกาย วาจา และใจ ท่านจะอวยพรให้ลูกหลานมีความสุข
ความเจริญ